- Εχετε υποστηρίξει ότι ένα από τα σημαντικά γνωρίσματα της «δεύτερης νεωτερικότητας» έγκειται στην ικανότητα των κοινωνικών παραγόντων να αναπτύσσουν στρατηγικές και να παίρνουν αποφάσεις έχοντας αναλύσει ήδη εκ των προτέρων τις πιθανές συνέπειες των ενεργειών τους...
«Στο βιβλίο μου "Η κοινωνία του ρίσκου" υποστήριζα ότι δεν υπάρχουν σίγουρες και προκαθορισμένες γραμμές ανάπτυξης. Η ουσία της κοινωνίας του ρίσκου είναι ακριβώς το απρόβλεπτο, το οποίο με τη σειρά του προκαλεί έναν αναστοχασμό των υποκειμένων για τις ενέργειες και τις συμπεριφορές τους, ακριβώς για να αμβλύνουν τα παράπλευρα αποτελέσματα της δράσης τους. Υποστήριζα -και το υποστηρίζω ακόμα- ότι αυτό οφείλεται στη διάλυση των δυϊσμών που χαρακτήριζαν τον πρώτο εκσυγχρονισμό, δυϊσμών όπως είναι τα αναλυτικά ζεύγη κοινωνία/κουλτούρα, εγώ/ο άλλος κ.λπ. Ο μεταμοντερνισμός πανηγύρισε για την κρίση αυτών των δυϊσμών, αλλά ο ενθουσιασμός του μου φαίνεται ελάχιστα κατάλληλος για να κατανοήσουμε τον κόσμο που έχουμε μπροστά μας. Σε όλα τα κοινωνικά πεδία παρακολουθούμε έναν επίπονο και επώδυνο επαναπροσδιορισμό των συνόρων ανάμεσα στο εγώ και στον άλλον, ανάμεσα σε φύση και κουλτούρα».
- Μεταξύ όλων των δυϊσμών που διαλύονται, ένας παραμένει ωστόσο σταθερός: εκείνος που αναφέρεται στις κοινωνικές σχέσεις παραγωγής, δηλαδή στη σύγκρουση ανάμεσα σε κεφάλαιο και εργατική δύναμη, που το κίνημα κριτικής στην παγκοσμιοποίηση την ορίζει ως σύγκρουση ανάμεσα σε αυτούς που κατέχουν και σε αυτούς που δεν κατέχουν εξουσία, χρήμα, φωνή. Υπάρχει ωστόσο και ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός ως πολιτικό υποκείμενο.
«Νομίζω ότι ο νεοφιλελευθερισμός πρέπει να θεωρηθεί ένα παροδικό επεισόδιο του ανακλαστικού εκσυγχρονισμού. Είχε μια λειτουργία που θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε "προοδευτική". Ανοιξε δηλαδή τα παράθυρα στον κόσμο. Αλλά επιδείνωσε ορισμένα προβλήματα. Ολη αυτή η έμφαση στην αναγκαιότητα να πέσουν τα εμπόδια που παρεμβάλλονται στην ελεύθερη αγορά, συμπεριλαμβανομένου και του συστήματος κοινωνικών εγγυήσεων που συνηθίσαμε να αποκαλούμε "κράτος πρόνοιας", συνεπέφερε υψηλότατο κοινωνικό κόστος. Θεωρώ επομένως ότι ο κοσμοπολιτισμός αντιπροσωπεύει τη λύση στα πλανητικά προβλήματα του κόσμου. Ο κοσμοπολιτισμός συνεπάγεται πράγματι πολιτισμικές επιμειξίες, την επικράτηση πολιτικών πολιτισμών που δεν αποκλείουν την ετερότητα, την επίγνωση ότι τα προβλήματα είναι παγκόσμια. Με άλλα λόγια, ο κοσμοπολιτισμός γεννάει μιαν ιδέα κοινωνίας στην οποία η ετερότητα που εκπροσωπεί ο άλλος θεωρείται ένας δυναμικός κοινωνικός παράγοντας και όχι ένας κίνδυνος, όπως αντίθετα τη θεωρούν πολλοί υποστηρικτές του νεοφιλελευθερισμού. Διαφορετική είναι η περίπτωση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Μου προξενεί μεγάλη εντύπωση το ότι η πιο μεγάλη στρατιωτική δύναμη του κόσμου, ίσως και της Ιστορίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες, αισθάνονται ότι απειλούνται από το θρησκευτικό φονταμενταλισμό. Στους λόγους της αμερικανικής κυβέρνησης εμφανίζεται η έμμονη ιδέα για την εθνική ασφάλεια, ενώ ούτε μια λέξη δεν αφιερώνεται για την ερμηνεία του φαινομένου. Κατά τη δική μου κρίση, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός είναι η αντίδραση όχι όσων αντιτίθενται στην παγκοσμιοποίηση αλλά όσων αποκλείονται από αυτήν. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι και σε αυτήν την περίπτωση βρισκόμαστε μπροστά στον πολιτικό κόμβο του επαναπροσδιορισμού των συνόρων ανάμεσα σε αυτούς που είναι μέσα και σε αυτούς που είναι έξω από την παγκόσμια κοινωνία».
- Στο πολιτικό λεξικό κυριαρχεί όλο και περισσότερο ο όρος «Δύση», σαν να είχε τη δύναμη να προσδιορίζει μια μονοσήμαντη πραγματικότητα. Η υπεράσπιση της «Δύσης» και η εξαγωγή της δυτικής δημοκρατίας ήταν τα επιχειρήματα που χρησιμοποιήθηκαν για να δικαιολογηθεί ο πόλεμος ενάντια στο Ιράκ. Στο βάθος, όμως, και ο κοσμοπολιτισμός σχετίζεται πολύ με την οικουμενική ρητορική της Δύσης. Εσείς τι σκέφτεστε γι' αυτό;
«Ναι, όροι όπως "δημοκρατία" και "Δύση" χρησιμοποιήθηκαν για να δικαιολογηθεί ο πόλεμος ενάντια στο Ιράκ. Και αυτό επειδή οι δύο όροι συσχετίζονταν πάντοτε. Στο βάθος η "Δύση" συνέπιπτε με την ιδέα δημοκρατικών πολιτικών καθεστώτων. Πέρα από την αμφίβολη ιστορικότητα αυτής της "θεώρησης" του κόσμου, πιστεύω ότι η επιβολή της δημοκρατίας με τον πόλεμο είναι μια κραυγαλέα αντίφαση. Ημουν αντίθετος στην αμερικανική και αγγλική στρατιωτική επέμβαση στο Ιράκ, αλλά πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ότι ο πόλεμος τροποποίησε την πραγματικότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε τη θετικότητά του. Μπορούμε όμως να δούμε στη μεταπολεμική κατάσταση μιαν ευκαιρία για να ευνοήσουμε την ανάπτυξη της δημοκρατίας στο Ιράκ. Ο μόνος πολιτικός παράγοντας που μπορεί να το κάνει αυτό είναι η Ευρώπη. Οταν μιλώ για την Ευρώπη δεν αναφέρομαι σε μια πολιτική οντότητα που προκύπτει απο το άθροισμα των εθνικών κρατών της γηραιάς ηπείρου, αλλά σε αυτό που εγώ θεωρώ "κοσμοπολιτική" τάση της Ευρώπης.
- Η Ευρώπη όμως είναι διαιρεμένη.
«Αυτή είναι η κατάσταση των σχέσεων μεταξύ των εθνικών κρατών της γηραιάς ηπείρου. Αλλά υπάρχει μια μεταβλητή που θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο σε αυτόν τον επαναπροσδιορισμό του κόσμου στον οποίο προαναφέρθηκα. Αναφέρομαι σε εκείνο το σύνολο των κοινωνικών κινημάτων που συνηθίσαμε να αποκαλούμε "παγκόσμια κοινωνία πολιτών". Τους τελευταίους μήνες είχαμε μεγάλες κινητοποιήσεις ενάντια στον πόλεμο, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική. Αν κάποιος με ρωτούσε ποιος μπορεί να αντιταχθεί στην πιο ισχυρή υπερδύναμη που γνώρισε η Ιστορία, η απάντηση θα ήταν απλή: η παγκόσμια κοινωνία πολιτών...».
7 - 25/05/2003
