Η ανανέωση είναι κίνηση και επομένως συνδέεται από τη φύση της με τον νομαδισμό. Με τον νομαδισμό συνδέεται και η καταγωγή του καπιταλισμού, επειδή η αγορά είναι από τη φύση της νομαδική. Οι μόνιμα εγκατεστημένοι λαοί αντίθετα έχουν επινοήσει λίγα πράγματα, όπως είναι για παράδειγμα η αρχιτεκτονική. Η μεγάλη επινόησή τους είναι βέβαια το κράτος. Οι νομάδες δεν έχουν κρατικό μηχανισμό, επειδή δεν διαθέτουν ούτε κεφάλαιο ούτε έδαφος. Οι Μογγόλοι του Τσέγκις Χαν αποτελούσαν μιαν εξαίρεση. Αυτοί είχαν πράγματι επινοήσει ένα είδος νομαδικής κρατικής δομής, που τους επέτρεπε χρησιμοποιώντας το άλογο ως μοναδικό μέσο επικοινωνίας να διευθύνουν ένα στρατό εκατό χιλιάδων ανδρών που μετακινούνταν συνεχώς. Η θεμελίωση ενός κρατικού μηχανισμού υπήρξε ωστόσο ανάγκη των μόνιμα εγκατεστημένων λαών, οι οποίοι έπρεπε να υπερασπίζονται το έδαφος με το οποίο συνδέονταν. Γι' αυτό το σκοπό χρειάζονταν ένα σταθερό στρατό και αμυντικά έργα, για τη χρηματοδότηση των οποίων έπρεπε να επιβάλλουν φόρους και να οργανώσουν την είσπραξή τους. Ετσι, γεννιέται το κράτος, ένας αμυντικός θεσμός που θέλει να ελέγχει όλα όσα γίνονται στα εδάφη του.
Οι νομάδες ξεφεύγουν από αυτόν τον έλεγχο και γι' αυτό τους παρουσιάζουν συνήθως σαν βάρβαρους και επικίνδυνους. Η δυσπιστία απέναντί τους γεννιέται κυρίως από τον φόβο του ξένου, που συχνά μετατρέπεται σε μίσος. Ο νομάδας είναι η κατ' εξοχήν μορφή του ξένου, επειδή δεν έρχεται από κάποιον καθορισμένο τόπο, δεν έχει κατοικία και είναι παντού ξένος. Οι μόνιμα εγκατεστημένοι τούς φοβούνται αλλά ταυτόχρονα τους χρειάζονται, επειδή οι νομάδες διακινούν εμπορεύματα και πληροφορίες.
Ο Αταλί υποστηρίζει ότι σήμερα παρακολουθούμε μια νέα σημαντική διάδοση του νομαδισμού. Εκτός από τους διάφορους νομαδικούς πληθυσμούς που συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να επιβιώνουν στον πλανήτη, το καινούριο στοιχείο είναι το ότι ένας όλο και αυξανόμενος αριθμός προσώπων, για διάφορους λόγους, ζει μια νομαδική ζωή. Υπάρχουν για παράδειγμα οι νέοι πλούσιοι νομάδες -ο Αταλί υπολογίζει ότι είναι γύρω στα 50 εκατομμύρια άνθρωποι- οι οποίοι ταξιδεύουν παντού στον πλανήτη, κουβαλώντας μαζί τους κινητά τηλέφωνα, πιστωτικές κάρτες και φορητούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Στο αντίθετο άκρο, δύο ή τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι κινούνται συνεχώς προσπαθώντας να επιβιώσουν. Πολλοί από αυτούς κάνουν πολύ μεγάλα ταξίδια, όπως δείχνει το παράδειγμα των μεταναστών που έρχονται στην Ευρώπη από πολύ μακρινές χώρες. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα υπάρχει έπειτα μια πολύ μεγάλη κατηγορία προσώπων, τα οποία μολονότι έχουν μια μόνιμη εγκατάσταση ζουν όλες τις μορφές του εικονικού νομαδισμού μέσα από την τηλεόραση, τα βιντεοπαιχνίδια, τις νέες τεχνολογίες. Δεν πρέπει εξάλλου να ξεχνάμε ότι η παγκοσμιοποίηση ωθεί προς νέες μορφές οικονομικού νομαδισμού. Ολα κινούνται. Κινούνται τα κεφάλαια αλλά και η εργασία. Σήμερα διακόσια εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε μια χώρα διαφορετική από εκείνη όπου γεννήθηκαν. Σε τριάντα χρόνια υπολογίζεται ότι ο αριθμός τους θα φτάσει το ένα δισεκατομμύριο. Η παγκοσμιοποίηση ευνοεί την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων και των εμπορευμάτων αλλά όχι και εκείνη των εργαζομένων. Αυτή η αντίφαση δεν είναι δυνατόν να διαρκέσει για πολύ.
Ο Αταλί επισημαίνει τις διαφορές ανάμεσα στον παλιό και τον νέο νομαδισμό. Η κυριότερη διαφορά είναι ότι οι νομάδες του παρελθόντος ήσαν ολόκληροι λαοί, που είχαν μιαν αντίληψη για τη ζωή βασισμένη στην περιπλάνηση, την ελευθερία και την αλληλεγγύη. Ο δικός τους νομαδισμός ήταν συλλογικός.
Σήμερα επικρατεί μια μορφή ατομικού και μοναχικού νομαδισμού, είτε πρόκειται για τον νομαδισμό των πλουσίων είτε για εκείνο των απόκληρων. Ο Αταλί προβλέπει ότι στο μέλλον το ταξίδι θα γίνει αναπόσπαστο στοιχείο της ζωής, μετασχηματίζοντας την ύπαρξή μας και το πλαίσιο μέσα στο οποίο ζούμε. Οι πόλεις, για παράδειγμα, θα μοιάζουν με μεγάλα ξενοδοχεία με τα οποία θα αισθανόμαστε όλο και λιγότερο συνδεδεμένοι. Στο παρελθόν ένα πρόσωπο χωρίς διεύθυνση κατοικίας θεωρείτο περιθωριακό. Δεν είχε νομική ύπαρξη και κατέληγε να αποκλείεται από τον κόσμο της εργασίας. Σήμερα χάρη στις νέες τεχνολογίες, με την ηλεκτρονική διεύθυνση και τα κινητά τηλέφωνα, η κατάσταση έχει αλλάξει. Γίνεται δυνατό ένα πρόσωπο να ενσωματώνεται ενεργητικά στην κοινωνία χωρίς να έχει κατ' ανάγκη έναν ορισμένο τόπο διαμονής. Η προσωπική ύπαρξη αναγνωρίζεται ανεξάρτητα από το ρίζωμά της σε έναν τόπο.
Η δημοκρατία και η αγορά ευνοούν την κινητικότητα. Ταυτόχρονα, ωστόσο, γεννούν αστάθεια και ανασφάλεια, οι οποίες με τη σειρά τους τροφοδοτούν αντιστάσεις στον νέο νομαδισμό. Ο Αταλί διατυπώνει την ευχή ο πολιτισμός του μέλλοντος να επιτρέπει στους ανθρώπους να είναι ταυτόχρονα νομάδες και μόνιμα εγκατεστημένοι. Αυτή θα ήταν μια μορφή πληρότητας της ανθρώπινης εμπειρίας. Οι νέες τεχνολογίες, άλλωστε, μας επιτρέπουν ήδη να μετακινούμαστε και να ταξιδεύουμε χωρίς να βγαίνουμε από το σπίτι μας.
7 - 28/11/2004
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου