Οι προφήτες της αγοράς

από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ

ΑΝΤΙ ΓΟΥΟΡΧΟΛ «DOLLAR SIGNS»

Στο ακόλουθο άρθρο του, ο γερμανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ επισημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι η σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση διαψεύδει τα κυριότερα αξιώματα της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας.

Δράμα «Παγκόσμια κοινωνία της διακινδύνευσης»: Πράξη πρώτη: Τσέρνομπιλ. Πράξη δεύτερη: επικείμενη κλιματική καταστροφή. Πράξη τρίτη: 11η Σεπτεμβρίου. Και τώρα, αυλαία στην τέταρτη πράξη: παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις. Πρωταγωνιστές: οι σκληροπυρηνικοί νεοφιλελεύθεροι, οι οποίοι μπροστά στον κίνδυνο εγκατέλειψαν μέσα σε μία μέρα την πίστη στην αγορά, για να προσηλυτιστούν στην πίστη στο κράτος. Τώρα αυτοί παρακαλούν, επαιτούν και ικετεύουν για να πετύχουν τη χάρη εκείνων των κρατικών παρεμβάσεων και εκείνων των χρηματοδοτήσεων των πολλών δισεκατομμυρίων με το χρήμα των φορολογουμένων· κρατικών παρεμβάσεων που, όσο τα κέρδη αφθονούσαν, καταδικάζονταν σαν έργο του διαβόλου.

Πόσο διασκεδαστική θα ήταν η κωμωδία των νεοπροσήλυτων που παίζεται τώρα στην παγκόσμια θεατρική σκηνή, αν δεν είχε την πικρή γεύση της πραγματικότητας! Οχι οι εργαζόμενοι, όχι οι σοσιαλδημοκράτες ή οι κομμουνιστές, όχι οι φτωχοί και οι δικαιούχοι της κοινωνικής πρόνοιας, αλλά τα αφεντικά των τραπεζών και οι κορυφαίοι μάνατζερ της παγκόσμιας οικονομίας ζητούν να παρέμβει το κράτος, για να σώσει την οικονομία από τον εαυτό της. Είναι πρώτος απ' όλους ο Τζόζεφ Λίπσκι, διευθυντής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και γνωστός φονταμενταλιστής της αγοράς, εκείνος που τώρα, με μια δραματική έκκληση, προτρέπει ξαφνικά τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών να κάνουν το ακριβώς αντίθετο από αυτό που κήρυττε μέχρι τώρα, δηλαδή να εμποδίσουν την κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας με μαζικά προγράμματα δημόσιων δαπανών. Παντού έγινε ξαφνικά σαφές ότι χωρίς το κράτος δεν μπορεί να λειτουργήσει τίποτα.

Τι ακριβώς σημαίνει κίνδυνος; Ο κίνδυνος δεν πρέπει να συγχέεται με την καταστροφή. Κίνδυνος σημαίνει το προμήνυμα της καταστροφής. Σίγουρα, οι κίνδυνοι και οι κρίσεις είναι τόσο παλαιοί όσο και η αγορά. Και με αφετηρία την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929, γνωρίζουμε ότι η οικονομική κατάρρευση μπορεί να συνεπάγεται την πτώση πολιτικών συστημάτων -όπως συνέβη με τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης στη Γερμανία. Γι' αυτό και είναι ακόμα πιο εντυπωσιακό το ότι, με αφετηρία τη δεκαετία του '70, οι θεσμοί που δημιουργήθηκαν ύστερα από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο από τη Συνδιάσκεψη του Μπρέτον Γουντς και σχεδιάστηκαν ως παγκόσμια πολιτική απάντηση στις παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις (η λειτουργία τους υπήρξε μια θεμελιώδης προϋπόθεση της γέννησης του κοινωνικού κράτους στην Ευρώπη) διαλύθηκαν συστηματικά και αντικαταστάθηκαν από μια σειρά περιστασιακών λύσεων. Από τότε υποχρεωθήκαμε να αναμετριόμαστε με την παράδοξη κατάσταση οι αγορές να είναι περισσότερο απελευθερωμένες και περισσότερο παγκόσμιες από κάθε άλλη φορά, αλλά οι παγκόσμιοι θεσμοί, που ελέγχουν τις επιπτώσεις τους, να έχουν υποστεί δραστική μείωση της δύναμής τους. Αυτός είναι ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους για το γεγονός ότι, ενόψει της νέας έλλειψης συνόρων των αγορών, δεν μπορεί ουσιαστικά να αποκλειστεί μια νέα παγκόσμια οικονομική καταστροφή με διαστάσεις ανάλογες με εκείνες του 1929.

Οπως έχουν καταδείξει η «ασιατική κρίση», η «ρωσική κρίση», η «κρίση της Αργεντινής» και τώρα η αρχόμενη «αμερικανική κρίση», είναι πρώτα τα μεσαία στρώματα εκείνα που αισθάνονται έντονα τις οικονομικές καταστροφές. Κύματα χρεοκοπίας και ανεργίας έχουν συγκλονίσει κατά καιρούς τις διάφορες περιοχές του κόσμου. Οι παγκόσμιοι οικονομικοί κίνδυνοι -όπως και οι παγκόσμιες οικολογικές κρίσεις- δεν μπορούν να περιοριστούν σε τμηματικά οικονομικά συστήματα, αλλά μετατρέπονται σε κοινωνικούς σεισμούς και γεννούν πολιτικούς κινδύνους και καταρρεύσεις. Στην περίπτωση της «ασιατικής κρίσης», μια παρόμοια αλυσιδωτή αντίδραση οδήγησε στην αποσταθεροποίηση ολόκληρων κρατών και σε υπερβολικές βιαιότητες ενάντια στις μειονότητες, που θεωρήθηκαν αποδιοπομπαίοι τράγοι.

Αυτό που μέχρι πριν από μερικά χρόνια φαινόταν αδιανόητο διαγράφεται τώρα σαν μια υπαρκτή δυνατότητα: ο σιδερένιος νόμος της παγκοσμιοποίησης της ελεύθερης αγοράς κινδυνεύει να γίνει κομμάτια και η αντίστοιχη ιδεολογία κινδυνεύει να καταρρεύσει. Παντού στον κόσμο, όχι μόνο στη Νότια Αμερική ή στον αραβικό κόσμο αλλά όλο και περισσότερο και στην Ευρώπη και ακόμα και στην Αμερική, οι πολιτικοί παίρνουν μέτρα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Ανακαλύπτουν ξανά τον προστατευτισμό. Υπάρχουν εκείνοι που ζητούν τη δημιουργία νέων υπερεθνικών θεσμών για τον έλεγχο των χρηματιστικών ροών και εκείνοι που εύχονται τη δημιουργία υπερεθνικών συστημάτων ασφάλισης ή μιαν ανανέωση των διεθνών θεσμών. Η συνέπεια είναι ότι η εποχή της ιδεολογίας της ελεύθερης αγοράς είναι ήδη μια ξεθωριασμένη ανάμνηση και ότι έχει γίνει πραγματικότητα το αντίθετό της: η πολιτικοποίηση της οικονομίας της παγκόσμιας αγοράς. Ακόμα και οι θιασώτες της ελεύθερης αγοράς εκφράζουν όλο και πιο ανοιχτά την αμφιβολία ότι μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού απέμεινε ένας μόνον αντίπαλος της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς - δηλαδή η αχαλίνωτα ελεύθερη οικονομία της αγοράς, η οποία λησμόνησε τις ευθύνες της για τη δημοκρατία και την κοινωνία και δρα αποκλειστικά με βάση την αρχή της μεγιστοποίησης των βραχυπρόθεσμων κερδών. Μπροστά στους παγκόσμιους κινδύνους οι παραδοσιακές μέθοδοι ελέγχου και αναχαίτισης αποδεικνύονται αναξιόπιστες ή ακατάλληλες. Εκατομμύρια άνεργοι και φτωχοί δεν μπορούν να αποζημιωθούν οικονομικά. Ταυτόχρονα, γίνεται πρόδηλη η κοινωνική και πολιτική εκρηκτικότητα των κινδύνων της παγκόσμιας αγοράς. Πέφτουν οι κυβερνήσεις, γεννιούνται κίνδυνοι εμφυλίων πολέμων. Οταν οι κίνδυνοι γίνονται δημόσια αντιληπτοί, είναι αναπόφευκτο να τεθεί το ζήτημα της ευθύνης. Αυτή η δυναμική τείνει προς μιαν ανατροπή της νεοφιλελεύθερης πολιτικής (...).

7 - 27/07/2008