Διακόσια πενήντα χρόνια αναμονή

μία εξομολόγηση
ΝΙΚΟΣ ΔΗΜΟΥ

11/3/2004 - www.liberty.net


Η ιστορία της φιλελεύθερης σκέψης και της ανοιχτής κοινωνίας στην Ελλάδα, είναι μία ιστορία ματαιώσεων, παλινδρομήσεων και απογοητεύσεων. Η προτελευταία ήταν η αυτοδιάλυση των Φιλελεύθερων. Η τελευταία ήταν η αποτυχία του φιλελεύθερου ανοίγματος που επιχείρησε ο Γιώργος Παπανδρέου στις πρόσφατες εκλογές.

Οι πρώτες ιδέες του Διαφωτισμού ήρθαν στη χώρα μας στις αρχές του δέκατου όγδοου αιώνα. Ήταν τότε που την πνευματική Ελλάδα την «σκίαζε η φοβέρα και την πλάκωνε η σκλαβιά». Όχι όμως των Τούρκων – αλλά της Εκκλησίας. Τους Τούρκους δεν τους ενδιέφεραν οι ιδέες και οι απόψεις των Ελλήνων – αρκεί να πλήρωναν το χαράτσι.

Το «κρυφό σχολειό» ήταν ο πιο δόλιος προπαγανδιστικός μύθος που εξυφάνθηκε ποτέ. Ουδέποτε υπήρξε. Ο πίνακας του Γύζη απεικονίζει ένα ζωτικό ψεύδος. Η εκκλησία όχι μόνο δεν μάθαινε τους Έλληνες γράμματα αλλά προσπαθούσε να τους κρατήσει στο σκοτάδι, απαγορεύοντας (αιώνες μετά) τις διδασκαλίες του Κοπέρνικου, του Νεύτωνα και του Γαλιλαίου. Άλλωστε, σύμφωνα με τις επίσημες απόψεις του πατριαρχείου, ήταν ευλογία για τους Έλληνες το ότι βρίσκονταν κάτω από τον ζυγό των Τούρκων. Ονόμαζε την Τουρκική κατοχή «δώρο Θεού». Ο εχθρός δεν ήταν οι Οθωμανοί, αλλά οι ξενόφερτες ιδέες της Δύσης περί ελευθερίας και δημοκρατίας. (Εξ ου και έσπευσε να αφορίσει την Ελληνική Επανάσταση). Ωστόσο οι δυτικόφρονες διαφωτιστές ελευθέρωσαν τελικά την Ελλάδα. Αλλά η μοίρα τους (και των συνοδοιπόρων τους) δεν ήταν ρόδινη.

Ο πρόδρομος πάντων των διαφωτιστών, ο Μεθόδιος Ανθρακίτης εξοντώθηκε, ο Ευγένιος Βούλγαρης αυτοεξορίστηκε, ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ εδιώχθη, ο Δημήτριος Καταρτζής αναγκάστηκε να απαρνηθεί την δημοτική, ο Αδαμάντιος Κοραής ακόμα και σήμερα δέχεται επιθέσεις, ο Ρήγας εισέπραξε το επίσημο πατριαρχικό ανάθεμα. Οι συνεχιστές τους είχαν ανάλογες τύχες. Ο Θεόφιλος Καΐρης αφανίστηκε, ο Εμμανουήλ Ροΐδης, και ο Ανδρέας Λασκαράτος, αφορίστηκαν.

Στην πολιτική, όσοι ηγέτες εκπροσωπούσαν τον εκσυγχρονισμό, την ανοιχτή κοινωνία, την φιλελεύθερη και ορθολογική σκέψη δεν τα πήγαν καλύτερα: Ο Καποδίστριας δολοφονήθηκε, ο Τρικούπης κατέληξε στο «ανθ’ ημών Γουλιμής», ο Ελευθέριος Βενιζέλος αναθεματίστηκε. Οι δυνάμεις του ανορθολογισμού, του εθνοκεντρισμού, της ανασφάλειας και της συντήρησης, εκπροσωπούμενες από επιδέξιους πολιτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες διαμόρφωσαν την ελληνική κοινωνία στην πιο κλειστή της Ευρώπης.

Οι δημαγωγοί έκαναν καλά την δουλειά τους. Εκμεταλλεύθηκαν όλα τα ιστορικά σύνδρομα – από το Σχίσμα μέχρι την Χούντα – για να μας κάνουν αντιδυτικούς, συντηρητικούς, κρατικοδίαιτους, φοβικούς. To όνειρό μας είναι ο διορισμός και το πιστεύω μας η θεωρία της συνομωσίας.

Οι έρευνες δείχνουν πως, όσο περνάει ο καιρός, η κατάσταση γίνεται χειρότερη. Μετά την χρεοκοπία της αριστεράς (που κρατούσε μία επίφαση ορθολογισμού και κοσμοπολιτισμού) πολλοί αριστεροί έκλιναν προς τα ακρο-δεξιά. Οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι οι Έλληνες γίνονται όλο και πιο συντηρητικοί, μισαλλόδοξοι, ξενόφοβοι, καχύποπτοι (βλ. και άλλα σχετικά κείμενα στα "Επίκαιρα"). Φυσικό αποτέλεσμα ήταν η επικράτηση της συντηρητικής παράταξης στις τελευταίες εκλογές.

Ο Γιώργος Παπανδρέου έκανε ένα γενναίο άνοιγμα προς τον ορθολογισμό και την ανοιχτή κοινωνία. Ξέχασε μόνο να επινοήσει και ένα λαό που θα επικροτούσε και θα υπερψήφιζε αυτό το άνοιγμα.

Πολλοί επισκέπτες των σελίδων μου ρωτάνε γιατί απέσυρα όλα τα προεκλογικά μου κείμενα. Θα απαντήσω: δεν αντέχω να τα ξαναθυμάμαι. Η διάψευση άλλης μίας ελπίδας ήταν πολύ οδυνηρή. Εύχομαι να έχει δίκιο ο Διονύσης Σαββόπουλος που είπε για τον Γιώργο Παπανδρέου πως: «είτε χάσει είτε κερδίσει, αυτός είναι ο άνθρωπος του μέλλοντος». Μόνο που είμαι εξήντα εννέα χρόνων και δεν ξέρω αν θα προλάβω αυτό το μέλλον.

Υ. Γ. Από τον υπογράψαντα για τις ταυτότητες, δεν περιμένω πολλά. Διότι είτε πίστευε σε αυτό που έκανε - οπότε πράγματι ανήκει στην εποχή πριν από την Γαλλική Επανάσταση - είτε το έκανε από καιροσκοπισμό και δημαγωγία, οπότε…