Πίντερ κατά Μπους - Μπλερ

Επιμέλεια: ΦΩΤΕΙΝΗ ΜΠΑΡΚΑ - ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

Ο Νόμπελ ανακάλυψε τη δυναμίτιδα και για να εξιλεωθεί άφησε το κληροδότημά του για τα βραβεία υπέρ της Ανθρωπότητας. Χθες η μαγνητοσκοπημένη ομιλία του Χάρολντ Πίντερ (η επίσημη απονομή θα γίνει το Σάββατο) χάρισε στα βραβεία τη μυρωδιά της εφεύρεσης του ιδρυτή του: μπαρούτι και φωτιά στις ανθρώπινες συνειδήσεις.

Το περιεχόμενο της ομιλίας «Τέχνη, αλήθεια και πολιτική» που αναγκαστικά μεταδόθηκε απόντος του βαρύτατα ασθενούς δραματουργού είναι όχι μόνο ένα ήδη ιστορικό ντοκουμέντο (πρώτη φορά στην ιστορία του Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο αποδέκτης χρησιμοποιεί αυτή τη γλώσσα και κάνει τέτοιες επισημάνσεις), αλλά ένα πολιτικό μανιφέστο και πάνω από όλα ένα δριμύτατο, εξοργισμένο και τεκμηριωμένο «κατηγορώ» για την πολιτική των ΗΠΑ από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά και για τη στάση που κρατά το «κλαψιάρικο αρνάκι τους» η Μεγάλη Βρετανία.
Αναφέρθηκε φυσικά στην εισβολή στο Ιράκ, φρόντισε όμως να κάνει και ολόκληρη την ιστορική αναδρομή του σκοτεινού ρόλου που έπαιξαν οι ΗΠΑ στην επιβολή δικτατοριών ανά τον κόσμο -και ναι, αναφέρθηκε και στην Ελλάδα. Εκτοτε τα πράγματα επιδεινώθηκαν. Αν τότε οι ΗΠΑ δρούσαν παρασκηνιακά, σήμερα «με εξαιρετική θρασύτητα ανοίγουν όλα τα χαρτιά τους στο τραπέζι. Η δηλωμένη επισήμως πολιτική τους ορίζεται τώρα πλέον ως "κυριαρχία σε όλο το φάσμα"».

Ως προς τον Μπους και την τιμωρία του, σήκωσε τα χέρια ψηλά εναποθέτοντας τις ελπίδες του στους λίγους ακόμα Αμερικανούς πολίτες που τολμούν και αντιστέκονται. Ως προς τον Τόνι Μπλερ όμως, ο Βρετανός συγγραφέας ούτε λίγο ούτε πολύ, ζήτησε την προσαγωγή του στο Διεθνές Δικαστήριο Εγκλημάτων Πολέμου.
Και μπορεί η τέχνη να χρησιμοποιήθηκε στο λόγο του μόνον ως πεδίο διερεύνησης της αλήθειας από το ψέμα, μέσα όμως από την ομιλία του, η τέχνη ξαναβρήκε την πραγματική και ουσιαστική της υπόσταση: η τέχνη αφυπνίζει και ο Πίντερ κατ' εξοχήν φορέας ενός κοφτερού πολιτικού θεάτρου το γνωρίζει καλά.
Πώς αλήθεια να αισθάνθηκαν τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας των Νόμπελ αλλά και οι φετινοί νομπελίστες στην κατάμεστη αίθουσα στη Στοκχόλμη, ακούγοντας και βλέποντας σε σειρά από βιντεο-οθόνες, πολλαπλασιασμένο το είδωλο του Πίντερ, ενός Πίντερ καταβεβλημένου μεν από τα σοβαρά προβλήματα υγείας, αλλά παρόντα όσο ποτέ, να εξακοντίζει εναντίον των ΗΠΑ φράσεις όπως «κατά συρροήν δολοφόνοι», «εγκληματίες πολέμου», «αδίστακτοι, ανήθικοι καταπιεστές».
Ισως κι αυτό να είναι το κύκνειο άσμα ενός ανθρώπου που είτε με το θέατρό του, είτε με την ενεργό πολιτική δράση του πάντα έλεγε ανοιχτά και θαρραλέα την άποψή του. Η εικόνα του στις βιντεο-οθόνες της αίθουσας, απρόσβλητη ούτως ή άλλως από το μένος των ηγετών που χθες ουσιαστικά ξεμπρόστιασε, μοιάζει με την κατακλείδα στην ομιλία του: «Οταν κοιτάμε σε έναν καθρέφτη νομίζουμε ότι το είδωλο που μας αντικρίζει είναι ακριβές. Αλλά αν υποχωρήσουμε ένα χιλιοστό, το είδωλο αλλάζει. Ουσιαστικά κοιτάμε σε μια ατελείωτη διαδοχή αντανακλάσεων. Αλλά καμιά φορά ο συγγραφέας πρέπει να σπάσει τον καθρέφτη. Γιατί η αλήθεια μας κοιτά από την άλλη πλευρά του καθρέφτη».
Ο Πίντερ χθες έσπασε για άλλη μια φορά τον καθρέφτη και ζήτησε από όλους εμάς τους πολίτες να «δώσουμε τον ορισμό της πραγματικής αλήθειας της ζωής μας και των κοινωνιών μας. Αυτό είναι τελικά υποχρεωτικό. Εάν ένας τέτοιος ορισμός ενσωματωθεί στο πολιτικό όραμα του κόσμου έχουμε την ελπίδα να αποκαταστήσουμε ό,τι σχεδόν έχουμε χάσει: την αξιοπρέπειά μας».
Τον λόγο του και την ουσία διάνθισαν και δύο ποιήματα: το δικό του με τίτλο «Θάνατος», και αυτό του επίσης νομπελίστα και αγωνιστή Πάμπλο Νερούδα με τίτλο «Σας εξηγώ μερικά πράγματα» (από τη συλλογή «Tercera Residencia» ένα αντίστοιχο «κατηγορώ» στο φρανκικό καθεστώς).
Από τον ρέοντα και αφυπνιστικό λόγο του Πίντερ αναγκαστικά μόνο αποσπάσματα παραθέτουμε. Τα χαρακτηριστικότερα:
**«Το 1958 έγραψα: "Δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα. Κάτι δεν είναι απαραίτητα, ή αλήθεια ή ψέμα. Μπορεί να είναι και τα δύο". Πιστεύω ότι οι λογικές αυτές διαπιστώσεις ισχύουν ακόμη και τίθενται σε εφαρμογή όταν εξερευνούμε την πραγματικότητα μέσα από την τέχνη. Ως συγγραφέας, επομένως, τις υποστηρίζω, ως πολίτης όμως δεν μπορώ. Πρέπει να ρωτήσω: Ποια είναι η αλήθεια; Ποιο το ψέμα;».
**«Αν στο πολιτικό θέατρο η αντικειμενικότητα είναι βασική και η αναζήτηση της αλήθειας εθιστική, γι' αυτό συναρπαστική, στον πολιτικό λόγο, όπως όλοι είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, αντί της αλήθειας, στόχος είναι η διατήρηση της εξουσίας. Για να επιτευχθεί αυτό, οι άνθρωποι πρέπει να αγνοούν την αλήθεια».
**«Μας περιβάλλει ένα απέραντο υφαντό από ψέματα, πάνω στο οποίο τρεφόμαστε και ζούμε. Οπως κάθε ένας από εσάς γνωρίζει, η δικαιολογία της επέμβασης στο Ιράκ ήταν ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν κατέχει επικίνδυνα όπλα μαζικής καταστροφής, τα οποία μπορούν να πυροδοτηθούν σε 45 λεπτά προκαλώντας τον όλεθρο. Μας διαβεβαίωσαν ότι ήταν αλήθεια. Δεν ήταν. Μας είπαν ότι το Ιράκ συνεργάζεται με την Αλ Κάιντα και είναι συνυπεύθυνο για την κτηνωδία της 11ης Σεπτεμβρίου. Μας διαβεβαίωσαν ότι ήταν αλήθεια. Δεν ήταν. Μας είπαν ότι το Ιράκ απειλεί την ασφάλεια του κόσμου. Μας διαβεβαίωσαν ότι ήταν αλήθεια. Δεν ήταν. Η αλήθεια είναι κάτι τελείως διαφορετικό και έχει να κάνει με το πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιλαμβάνονται τον ρόλο τους στον κόσμο και πώς επιλέγουν να τον εφαρμόσουν».
Η τραγωδία της Νικαράγουας
**Η ομιλία του περιλάμβανε και ένα περιστατικό στο οποίο ο ίδιος υπήρξε αυτόπτης μάρτυς. Αφορούσε την τραγωδία της Νικαράγουας. Συνέβη προς το τέλος της δεκαετίας του '80, όταν ο Χάρολντ Πίντερ συμμετείχε ως μέλος αντιπροσωπείας υπέρ της Νικαράγουας σε μία συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στην αμερικανική πρεσβεία στο Λονδίνο. Εξέχον μέλος της αντιπροσωπείας ήταν ο ιερέας Τζον Μέτκαλφ. Επικεφαλής του αμερικανικού διπλωματικού σώματος ήταν ο Ρέιμοντ Σέιτζ (τότε νούμερο δύο στην πρεσβεία και αργότερα πρέσβης ο ίδιος στο Λονδίνο).
Ο ιερέας ως επικεφαλής ιεραποστολής στη βόρειο Νικαράγουα μίλησε για τα επιτεύγματά τους -την Εκκλησία, το ιατρικό και το πολιτιστικό κέντρο που έχτισαν, επιτεύγματα που «εν μια νυκτί ισοπέδωσαν οι Κόντρας, βιάζοντας τις νοσοκόμες, τις δασκάλες, σκοτώνοντας τους γιατρούς», και απηύθηνε έκκληση στην αμερικανική κυβέρνηση «να αποσύρει την υποστήριξή της στους φορείς μιας τέτοιας ακραίας τρομοκρατικής δραστηριότητας».
Τι απάντησε ο Ρέιμοντ Σέιτζ: "Αγαπητέ μου, αφήστε με να σας πω κάτι. Στους πολέμους πάντα υποφέρουν οι αθώοι". Κάποιος από την αποστολή κατάφερε να ψελλίσει: "Εάν το Κογκρέσο δώσει στους Κόντρας και άλλα λεφτά, και άλλες τέτοιες κτηνωδίες θα γίνουν. Δεν είναι, επομένως, η κυβέρνησή σας ένοχη"; Και ο Σέιτζ είπε: «Δεν συμφωνώ ότι τα γεγονότα επιβεβαιώνουν τους ισχυρισμούς σας».
«Κλινική χειραγώγηση»
Εγκλήματα σαν κι αυτά ο Πίντερ θεωρεί ότι όχι μόνο δεν έχουν καταγραφεί στην επίσημη παγκόσμια ιστορία, αλλά ούτε στις ανθρώπινες συνειδήσεις. Λέει:
**«Τα εγκλήματα των ΗΠΑ την περίοδο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στη Σοβιετική Ενωση και την Ανατολική Ευρώπη, καταγράφηκαν επιφανειακά και δεν αναγνωρίστηκαν ούτε στο ελάχιστο ως εγκλήματα. Κι όμως. Ενορχηστρώθηκαν σε όλο τον κόσμο. Και ήταν σαν να μη συνέβησαν ποτέ. Οι ΗΠΑ, υποστήριξαν και σε πολλές περιπτώσεις "έθρεψαν" κάθε ένα δικτάτορα μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Αναφέρομαι στις χώρες Ινδονησία, Ελλάδα, Ουρουγουάη, Βραζιλία, Παραγουάη, Αϊτή, Τουρκία, Φιλιππίνες, Γουατεμάλα, Ελ Σαλβαδόρ και φυσικά, στη Χιλή. Δεν υπάρχει ούτε κάθαρση ούτε συγχώρεση για τις ΗΠΑ μετά τον τρόμο που επέβαλαν στη Χιλή το 1973».
* «Εκατοντάδες χιλιάδες θάνατοι σημειώθηκαν σ' αυτές τις χώρες. Συνέβησαν στ' αλήθεια; Και πρέπει σε όλες τις περιπτώσεις να τους αποδώσουμε στην Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική; Η απάντηση είναι ναι. Αλλά πώς θα μπορούσατε να το γνωρίζετε! Δεν έγινε ποτέ. Τίποτε δεν συνέβη. Ακόμη και τότε δεν συνέβαινε. Δεν είχε καμία σημασία. Τα εγκλήματα των ΗΠΑ υπήρξαν συστηματικά, διαρκή, διεφθαρμένα, ανήθικα, αμείλικτα. Αλλά ουσιαστικά ελάχιστοι άνθρωποι μίλησαν γι' αυτά. Κι αυτό οφείλεται στην Αμερική. Εξάσκησε μια κλινική χειραγώγηση παγκόσμιας εξουσίας, ενώ την ίδια στιγμή υποδυόταν τη δύναμη του παγκόσμιου καλού. Είναι μια λαμπρή, ευφυής, με υψηλό ποσοστό επιτυχίας, πράξη ύπνωσης».
Ευφυές τέχνασμα
**«Επιτυγχάνεται με ένα εξίσου ευφυές τέχνασμα. Τη γλώσσα. Η γλώσσα χρησιμοποιείται για να κρατά τη σκέψη σε απόσταση. Οι λέξεις "ο αμερικανικός λαός" (έκφραση που έχουν χρησιμοποιήσει όλοι οι Αμερικανοί πρόεδροι σε φράσεις όπως "λέω στον αμερικανικό λαό ότι είναι ώρα να προσευχηθούμε και να υπερισπιστούμε τα δικαιώματα του αμερικανικού λαού"...) παρέχουν έναν βολικό καθησυχασμό. Δεν χρειάζεται να σκέφτεται κανείς. Απλώς να βυθίζεται στον καναπέ του. Ο καναπές μπορεί να συνθλίβει την εξυπνάδα ή την κριτική σκέψη, αλλά είναι και εξαιρετικά άνετος. Αυτό δεν ισχύει βεβαίως για τα 40 εκατομμύρια Αμερικανών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, ούτε για τα δύο εκατομμύρια αντρών και γυναικών που κρατούνται στα αχανή γκουλάγκ των αμερικανικών φυλακών».
**«Οι ΗΠΑ δεν ενδιαφέρονται όπως παλιά για διαμάχες χαμηλής έντασης. Ανοίγουν τα χαρτιά τους στο τραπέζι, χωρίς να φοβούνται ή να έχουν τη διάθεση να κάνουν παραχωρήσεις. Δεν τους καίγεται καρφί για τον ΟΗΕ, το διεθνές δίκαιο, την κριτική των διαφωνούντων, την οποία αντιμετωπίζουν ως ασήμαντη. Εχουν δεμένο στο λουρί τους το κλαψιάρικο μικρό αρνάκι τους, την αξιολύπητη και νωθρή Μεγάλη Βρετανία».
«Πόσους ανθρώπους πρέπει να σκοτώσουν προκειμένου να κερδίσουν επάξια τον χαρακτηρισμό τού κατά συρροήν δολοφόνου και του εγκληματία πολέμου; Δεν είναι, επομένως, δίκαιο ο Μπους και ο Μπλερ να προσαχθούν ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου Εγκλημάτων Πολέμου; Αλλά ο Μπους υπήρξε έξυπνος. Δεν το αναγνώρισε. Ο Μπλερ όμως το αναγνώρισε και ως εκ τούτου μπορεί να προσαχθεί. Μπορούμε να δώσουμε στο Δικαστήριο τη διεύθυνσή του, αν ενδιαφέρεται. Είναι το νούμερο 10 της Ντάουνινγκ Στριτ στο Λονδίνο».
Ο Πίντερ συνεχίζει το «κατηγορώ» του αναφερόμενος στους εκατό χιλιάδες Ιρακινούς που σκοτώθηκαν από αμερικανικές βόμβες και πυραύλους πριν ακόμη αρχίσει η αμερικανική επέμβαση στο Ιράκ. Νεκροί που για τους Αμερικανούς δεν υπάρχουν. Χαρακτηριστικό το κυνικό σχόλιο του Αμερικανού στρατηγού Τόμι Φρανκς «δεν μετράμε πτώματα». Υπάρχουν όμως και Αμερικανοί νεκροί.
«Οι 2.000 Αμερικανοί που σκοτώθηκαν είναι μια ντροπή. Μεταφέρονται στους τάφους τους νύχτα. Οι κηδείες γίνονται σιωπηρά. Οι ακρωτηριασμένοι σαπίζουν στα κρεβάτια τους σε ένα διαφορετικό είδος τάφου».
«Η εισβολή στο Ιράκ ήταν μια ληστρική πράξη, ενός αιματηρού τρομοκρατικού καθεστώτος που περιφρονεί κάθε έννοια διεθνούς δικαίου. Ηταν μία αυθαίρετη στρατιωτική επιχείρηση βασισμένη σε μια ατελείωτη σειρά ψεμάτων και χυδαίας χειραγώγησης των ΜΜΕ και κατ' επέκταση του κόσμου. Φέραμε τα βασανιστήρια, τις έξυπνες βόμβες, τις αμέτρητες τυφλές δολοφονίες, την εξαθλίωση και τον θάνατο στον Ιρακινό λαό και είπαμε πως φέραμε "ελευθερία και δημοκρατία στη Μέση Ανατολή".
Δεν υπάρχει, λοιπόν, καμία χαραμάδα ελπίδας για τον Πίντερ; Υπάρχει και κρύβεται στη φράση του επιλόγου του «αρκετές χιλιάδες αν όχι εκατομμύρια πολιτών στις ΗΠΑ έχουν εκφράσει ανοιχτά τον αποτροπιασμό, την ντροπή και την οργή για την πολιτική της κυβέρνησής τους. Αλλά μέχρι στιγμής δεν εκπροσωπούν μια υπολογίσιμη δύναμη. Ομως, το καθημερινό άγχος, η ανασφάλεια και ο φόβος, στις ΗΠΑ, είναι μάλλον απίθανο να ελαττωθεί».
Και φυσικά η ελπίδα του Πίντερ εξαρτάται και από την ανταπόκριση του κόσμου στην έκκλησή του να ξαναβρεί η Ανθρωπότητα την αξιοπρέπειά της.