Του ΠΑΝΑΓΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ*
*Από τη μία, γιγαντώνεται, αναπτύσσει διαρκώς νέες «πλατφόρμες» και ενσωματώνει ως φορείς δημόσιας γνώμης σημαντικές μάζες πολιτών. Πράγματι, η τηλεόραση και η εθνοκεντρική/μονοθεματική ενημέρωση που προσφέρει, η μεγάλη απήχηση των free press εντύπων, η άνθηση ποικίλων forum συζήτησης στο Διαδίκτυο, η γεωμετρική ανάπτυξη της μπλογκόσφαιρας μαζί με την άνθηση μιας ραδιοφωνίας ανοικτών μικροφώνων συνιστούν μια καινοφανή συνθήκη έκφρασης, τοποθετήσεων και ενασχόλησης με τα κοινά. Η διάδοση της τεχνολογίας, των «τεχνολογιών έκφρασης», η μαζική εγγραμματοσύνη μα και η εκπεφρασμένη επιθυμία για δημόσια έκφραση συνιστούν σημαντικές προϋποθέσεις για μια ορθολογική αντιπροσώπευση συλλογικοτήτων, συμφερόντων και ρευμάτων ιδεών.
*Διαπιστώνεται, ωστόσο, αβίαστα, και εδώ έρχεται η άλλη όψη του ζητήματος, ότι αυτή η δημόσια σφαίρα, παρά την έκταση και το πλήθος των μετεχόντων σε αυτήν, αφίσταται της «αποστολής» της να οργανώσει την αποτελεσματική εκπροσώπηση της πολιτικής αντιπαράθεσης.
Αντιθέτως, οι πλατφόρμες έκφρασης γνώμης (των επίσημων διαμορφωτών ή των «ανωνύμων» πολιτών) όχι μόνον εντείνουν την κρίση εμπιστοσύνης στην ίδια την πολιτική, μια και το πλήθος της «γνώμης» αυτής αρκείται στην αναπαραγωγή στερεοτύπων περί διαφθοράς της πολιτικής, αλλά ότι αποτυγχάνουν κιόλας να αναπαραστήσουν στοιχειωδώς έστω τις εντεινόμενες κοινωνικές διαφοροποιήσεις και τις συναφείς πολιτισμικές αποκλίσεις. Με άλλα λόγια, ο δημόσιος χώρος, στο μέτρο που ορίζεται μέσα από τις μορφές της συντεταγμένης λεκτικής έκφρασης, μοιάζει να σημαίνεται από μια ανησυχητική ομοιομορφία, από την παραλλαγή εγκαθιδρυμένων δομών σκέψης, από μια ποικιλία των μορφών που ικανοποιεί μια εθνική στερεοτυπία/ορθοδοξία.
*Η ταυτόχρονη ευρυχωρία και μονομέρεια των «μηχανισμών έκφρασης» αποκαλύπτει ότι οι τρεις τουλάχιστον μεγάλοι κοινωνικοί κόσμοι και οι ισάριθμες γλώσσες μέσα από τις οποίες εκφράζονται υπακούουν στην ίδια ακριβώς γραμματική.
Υπάρχουν πράγματι δείγματα αλλά και εμπειρικά ευρήματα ότι η ελληνική κοινωνία προοδευτικά από τα τέλη της δεκαετίας του '90, και με αυξανόμενη ένταση σήμερα, διχάζεται, ότι η κοινωνική συνοχή της μεσαίας τάξης, που με κόπο συγκροτήθηκε από τη δεκαετία του 1960 και μετά, διασπάται: Ενα σημαντικό αλλά μειοψηφικό τμήμα της καταφέρνει να επιβιώσει στις συνθήκες της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και της έντασης εργασίας, ενώ το μεγαλύτερο διολισθαίνει προς μια μειωμένη πρόσβαση στα κοινωνικά αγαθά και περιορίζεται στα επαχθή τραπεζικά προϊόντα. Θα έλεγε κανείς ότι αυτή η διαίρεση είναι ανιχνεύσιμη και στα μεγάλα πολιτισμικά πρότυπα που μπορούν να ενοποιήσουν, η έστω να σημάνουν αυτές τις δύο αποκλίνουσες ομάδες του πληθυσμού.
*Χαρακτηριστική αυτής της πολιτισμικής απόκλισης είναι η εγκατάλειψη της τηλεόρασης στις πιο «λαϊκές» της διαστάσεις. Ενα πεδίο που αναπαριστά και τροφοδοτεί μια σειρά λαϊκών δοξασιών και που πλέον απευθύνεται και εκπροσωπεί όλα τα πολιτισμικά πρότυπα της κοινωνικής καθόδου, της γενικευμένης ανασφάλειας.
*Από την άλλη, ο κοσμοπολιτισμός, οι φιλελεύθερες αξίες, η επιτυχής ενσωμάτωση στα νέα οικονομικά δεδομένα, η ικανότητα για μια κριτική κατανάλωση και η ευμάρεια που χαρακτηρίζουν τις μερίδες εκείνης της μεσαίας τάξης που συνεχίζουν την ανοδική τους κινητικότητα ή καταφέρνουν να διατηρήσουν τη θέση τους, ουσιαστικά εκλείπουν από την τηλεοπτική μας κουλτούρα, από το διάλογο με τον μαζικό πολιτισμό.
Εντέλει, εμφανίζονται σήμερα μόνο μέσα σε «γωνίες» της λόγιας και κατά κανόνα έντυπης κουλτούρας, γεγονός που εμπεδώνεται από τη σκλήρυνση του ατομικισμού που τα ανερχόμενα αυτά στρώματα επιδεικνύουν και την αποκοπή τους από την αίσθηση της κοινωνικής αλληλεγγύης (η σημαντική παρουσία αυτών των δυναμικών μεσαίων στρωμάτων στην εκλογική δύναμη της Ν.Δ. στις δύο τελευταίες βουλευτικές εκλογές είναι ενδεικτική αυτής της τάσης).
*Ο τρίτος πόλος, ο όποιος εν μέρει εφάπτεται και του δεύτερου, θα μπορούσε να ονομαστεί και «χώρος των ταυτοτήτων». Αφίσταται και αυτός της δημόσιας πολιτικής αντιπαράθεσης για να αυτο-οργανωθεί μέσα από τις μορφές εναλλακτικής κουλτούρας, κοινοτιστικές ιδιόλεκτους και προσιδιάζει σε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί και «φυλετισμός».
*Αυτή η μη γραμμική τριχοτόμηση, που δεν είναι παρά μια όψη του μετανεωτερικού κοινωνικού κατακερματισμού, θα μπορούσε ενδεχομένως να χαρακτηρίζεται από ουσιώδεις-ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ αυτών των κόσμων. Να συνιστά το υλικό των πολιτικών και πολιτισμικών ανταγωνισμών.
Κάτι τέτοιο δεν ισχύει όμως, στο μέτρο που από την τηλεόραση έως τα εναλλακτικά πολιτικά μπλογκς, τείνει να επικρατήσει, παρά την ποικιλία των ρητορικών μοντέλων και πολιτισμικών αναφορών, μια κοινή κουλτούρα. ένα σύμπαν που οδηγεί σε κοινές και στερεότυπες ερμηνείες του κόσμου και της πολιτικής.
*Μια ισχυρή και συνεκτική τριάδα φαίνεται, πράγματι, να διαπερνά σήμερα κοινωνικές διαφορές, αντίπαλες πολιτισμικές ομαδοποιήσεις, φυλές και υπό-κουλτούρες.
Αυτό που διαισθητικά περιγράφεται ως σύγκλιση των άκρων (όσον αφορά τη συχνή ομοιότητα των θέσεων του ΛΑΟΣ και του ΚΚΕ για παράδειγμα) φαίνεται πως είναι ένα βαθύτερο φαινόμενο το οποίο τέμνει εγκάρσια σχεδόν το σύνολο των «μηχανισμών έκφρασης».
*Η καταγγελία του συστήματος (η ιδέα ότι υπάρχει ένα οργανωμένο σύστημα απέναντι στο οποίο όλοι οφείλουν να σταθούν), η μόνιμη και απροσδιόριστη αντιπαραβολή μεταξύ ισχυρών και αδύναμων και η επικράτηση της δομής της συνωμοσίας ως «τελικής εξήγησης» κάθε γεγονότος αποτελούν σήμερα κυρίαρχο το τρίγωνο της μνησικακίας μέσα στο οποίο συγκροτείται σήμερα ένα νέο εθνικό αυτονόητο.
*Η τηλεόραση που παραμένει ένα ενοποιητικό μέσο αλλά και τα εναλλακτικά έντυπα ή ηλεκτρονικά πεδία εκδήλωσης της γνώμης που αντλούν το κύρος τους από τη φαινομενική τους αντιπαράθεση με αυτήν επαναλαμβάνουν με κομφορμιστική προσήλωση τους ίδιους ηθικολογικούς κοινούς τόπους.
* Ο ΠΑΝΑΓΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ είναι λέκτορας στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου