Πολυπολιτισμικές κοινωνίες

H θεμελιώδης περί Ανθρώπου αντίληψη ενδέχεται να είναι ήδη επηρεασμένη από περιρρέουσες αξιακές θέσεις


Θ. Π. ΤΑΣΙΟΣ

Μετά την έξαρση του φονταμενταλισμού (όχι μόνον του ισλαμικού), οι σύγχρονες δυτικές κυρίως κοινωνίες διερωτώνται πώς να συμπεριφέρονται σε ορισμένες (θρησκευτικές συνήθως) μειονότητες, χωρίς να κινδυνεύομε να επιστρέψομε στον απανθρωπισμό του παρελθόντος, αλλα και χωρίς να θρέφομε φίδια στον κόρφο μας.

1. Για μια λίγο ψυχραιμότερη απάντηση σ' αυτό το δίλημμα, χρειάζεται να αναζητήσει κανείς μιαν ελάχιστη βάση Αρχών, ευρύτερα αποδεκτή, απ' την οποία να ξεκινήσει. Μια βάση, ειδυνατόν ανεξάρτητη απο ιστορικές συγκυρίες (παλαιές ή σύγχρονες)· αλλιώτικα, αυτές οι Αρχές θ' αδυνατούσαν ν' αποτελέσουν Οδηγό Προσανατολισμού της Πράξης μέσα σ' αυτές τις συγκυρίες.

Γι' αυτόν τον σκοπό, είναι, μου φαίνεται, εύλογο να επικεντρώσομε αυτήν την αναζήτηση όσο γίνεται κοντύτερα σ' αυτό που αποπειρώμαστε να ορίσουμε ως «ανθρώπινη φύση». Σπεύδω βεβαίως να ομολογήσω από τώρα οτι η θεμελιώδης περι Ανθρώπου αντίληψη την οποία αναζητούμε, ενδέχεται να είναι ήδη επηρεασμένη από περιρρέουσες αξιακές θέσεις. Εξαιτίας δε ακριβώς αυτού του ενδεχομένου, παραιτούμαι από τώρα της φιλοδοξίας μιας «καθαρώς» θεωρητικής λύσεως. Αντ' αυτής, θα ικανοποιούμαι με όποια λύση θα έχει την ελπίδα να γίνει αποδεκτή απο μιαν ενισχυμένη Πλειονοψηφία - ακριβώς όπως και το Σύνταγμα.

Αλλωστε, κατα βάθος, κάποιο είδος «συνταγματικών» ρυθμίσεων αναζητείται κι εδώ, οι οποίες να μην είναι αναιρέσιμες από Νόμους συγκεκριμένης συγκυρίας.

2. «Ανθρώποις δε Αναγκών ικανοποίησις». Αναγκών για επιβίωση της βιολογικής-του μηχανής, κι αναγκών γι' αυτοσυνειδησία (αυτοεπιβεβαίωση) - δυό αξεχώριστες πλευρές του υποστασιακού κέρματος. Οι πρώτες ανάγονται ουσιαστικώς στον οικονομικό τομέα (και στη γνώση ως εργαλείο), ενώ οι δεύτερες αναφέρονται στον λεγόμενο «πολιτισμό». Το Εγώ χτίζεται σταδιακά και επώδυνα α) μέσω της σύγκρισης/σύγκρουσης με τον αντικειμενικό κόσμο, καθώς και β) μέσω της Φροντίδας του Πλησίον (της Μάννας) και των επακόλουθων μηχανισμών Μίμησης και Αντιζηλίας. M' αυτό το κουβάρι δράσεων κι αντιδράσεων, το νήπιο θα πλέξει την Υπόστασή του. Και θα την στεριώνει με ανάλογες διεργασίες στο μέλλον ο νέος Ανθρωπος, αγωνιζόμενος για την επιβίωσή-του, και αναζητώντας ευκαιρίες ατυοεκπλήρωσης, μέσα στο καρποφόρο δάσος των διαπροσωπικών σχέσεων. Σ' αυτό το δίπολο θα ερείδεται η ολβιότητά του.

3. Σ' όλη ετούτη την «δια βίου» περιπέτεια, είναι λειτουργικώς προφανές το ενδιαφέρον (και το συν-φέρον) της Κοινότητας να διασφαλίσει στον νέον Ανθρωπο τις προϋποθέσεις:

- για ενα minimum οικονομικής ζωής (Εκπαίδευση, Ισονομία κλπ.), και

- για ελευθερία επιλογών προκειμένου «να βρεί» τον εαυτό του (ενθαρρυνόμενη απ' την Παιδεία και τη Συμμετοχικότητα).

Είναι, βεβαίως, εξ ίσου προφανές οτι ανάλογα με την ιστορική συγκυρία της κάθε Κοινότητας, αμφότερες οι (ουσιαστικώς πολιτικές) αυτές μέριμνες θα ποικίλουν σε μορφή και σε ένταση. Δέν νοείται όμως Κοινότητα που δέν προσβλέπει στα νέα-της μέλη (επομένως στην επιβίωσή της).

Κι επειδή ακριβώς είναι α-νόητον κάτι αντίθετον, οι πιοπάνω δυό προϋποθέσεις μπορούν να ονομασθούν «Αρχές» (Πρώτη και Δεύτερη).

4. Αλλά ν' αναγνωρίζομε πρέπει ξανά την (ομολογημένη) σχετικότητά τους:

α) Στις διάφορες Ομάδες, θα βρούμε γονείς που θα πουλήσουν τα πάντα για να «μορφωθεί το παιδί», αλλα και γονείς που θ' αναγκασθούν να «βγάλουν κάποτε το παιδί απ' το σχολειό» για να βοηθήσει την οικογένεια προώρως εργαζόμενο. Εχομε όμως νομίζω το δικαίωμα (βάσει της Πρώτης Αρχής) να κρίνομε ως απάνθρωπη την απόπειρα μιας Ομάδας να στερήσει τελείως απο τα νέα μέλη της την εκπαίδευση και την καλλιέργεια. Το ίδιο θα κάναμε και για μια Κοινωνία που θ' άφηνε απροστάτευτη μιαν Ομάδα μελών στην εκμετάλλευση μιας άλλης Ομάδας.

β) Βάσει της Δεύτερης Αρχής, τώρα, θα καταδικάζαμε μια κοινωνία άν θα στερούσε τα παιδιά-της απ' την πολύτιμη πείρα των περασμένων γενεών, αλλ' ακόμα χειρότερα άν τα κουκούλωνε με την «παράδοση» μέχρις ασφυξίας, στερώντας έτσι το άτομο απ' τον μόνο γνωστό μηχανισμό αυτοανεύρεσης - που είναι η αναζήτηση στάσεων κι η καταγραφή των συνεπειών τους.

Οσο κι άν παραμάκρυνε η θεωρητικίζουσα αυτή εισαγωγή, ήταν αναγκαία νομίζω για να αντιμετωπίσομε (εκ των ενόντων έστω) τους φανατικούς της Παράδοσης πρώτα. Κυρίως όμως τους νεοφώτιστους του μεταμοντερνισμού («δέν μπορείτε να κρίνετε τις αξίες ενος Πολιτισμού»), στους οποίους τώρα είναι ευκολότερο να απαντήσομε οτι η έννοια της Αξίας είναι α-νόητη όταν η μόνη αξιοδοτική πηγή (η συνείδηση του Ατόμου) στερήθηκε τη δυνατότητα να την παραγάγει ή, έστω, να την αναπαραγάγει