18-01-2005
Αναδημοσίευση από την «Ελευθεροτυπία»
Μεγκνάντ Ντεσάι (επιμέλεια Θοδωρή Πελαγίδη).
Η εκδίκηση του Μαρξ Η αναζωογόνηση του καπιταλισμού και το τέλος του κρατικού σοσιαλισμού.
Αθήνα: Παπαζήσης
Οι νέοι που διαδηλώνουν εναντίον της παγκοσμιοποίησης και του καπιταλισμού ασφαλώς θα αισθάνονταν μεγάλη έκπληξη αν μάθαιναν ότι μεταξύ των ομοϊδεατών τους δεν θα βρουν τον Καρλ Μαρξ.
Όμως αυτό υποστηρίζει ο γνωστός καθηγητής οικονομικών του LSE, Μεγκνάντ Ντεσάι (Meghnad Desai).
Στο προκλητικό αυτό βιβλίο του, ο γνωστός οικονομολόγος υποστηρίζει ότι η άνθηση του καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης είναι κάτι το οποίο ο Μαρξ θα καλωσόριζε.
Για τον Μαρξ, ο καπιταλισμός θα έφθανε στα όριά του μόνο όταν δεν θα ήταν πια ικανός για πρόοδο, μόνο όταν εξαντλούσε τη δυναμική του· όταν έχανε τον δυναμισμό του.
Όμως αυτό προφανώς δεν έχει συμβεί ακόμα.
Καθημερινά παρατηρούμε νέες επαναστατικές καινοτομίες στους τομείς τής τεχνολογίας, της θεωρητικής φυσικής, της οργάνωσης των επιχειρήσεων.
Επίσης, η παγκοσμιοποίηση, εισάγοντας στις παγκόσμιες αγορές τη δυνατότητα του ανοιχτού ανταγωνισμού στους παραγωγούς τού τρίτου κόσμου, αποδεικνύει ότι ο καπιταλισμός έχει ακόμη τις δυνατότητες να προχωρήσει μπροστά.
Ο Μαρξ ήταν υπερασπιστής του ελεύθερου εμπορίου και όχι φίλος των δασμολογικών φραγμών, των ποσοστώσεων και του προστατευτισμού.
Για τον Ντεσάι, το καταστάλαγμα των απόψεων του Μαρξ βρίσκεται στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», που έγραψε μαζί με τον Ένγκελς (Engels): «Η μπουρζουαζία δεν μπορεί να υπάρξει δίχως διαρκή επαναστατικοποίηση των εργαλείων τής παραγωγής και επομένως των σχέσεων παραγωγής και με αυτές όλων των σχέσεων της κοινωνίας... Διαρκής επαναστατικοποίηση της παραγωγής, αδιάκοπη διατάραξη όλων των κοινωνικών συνθηκών, διαρκής αβεβαιότητα και αναστάτωση διακρίνει την εποχή της μπουρζουαζίας από κάθε άλλη προγενέστερη».
Ο Μαρξ δεν υπήρξε ποτέ προφήτης τού «τέλους τού καπιταλισμού» όπως πολλοί θέλησαν να τον παρουσιάσουν.
Το θέμα του «τέλους τού καπιταλισμού» δεν έχει ασφαλώς μόνο θεωρητική σημασία.
Όπως τονίζει ο συγγραφέας, με την επίκληση της προφητείας ότι ο καπιταλισμός θα πέθαινε σύντομα, διαπράχθηκαν ανείπωτα εγκλήματα.
Ο θάνατος του σοσιαλιστικού πειράματος, που θεμελιώθηκε με την οκτωβριανή επανάσταση στη Ρωσία το 1917, όχι μόνο δεν θα στεναχωρούσε τον Μαρξ, αλλά αντίθετα θα τον χαροποιούσε.
Αν ο Μαρξ είχε να διαλέξει μεταξύ ενός οικονομικού συστήματος το οποίο κατευθύνεται από την αγορά και ενός συστήματος το οποίο κατευθύνεται από την κρατική γραφειοκρατία, αναμφίβολα θα επέλεγε το πρώτο -την αγορά.
Ο Μαρξ δεν προσέβλεπε ούτε στην εθνικοποίηση των βιομηχανιών ούτε στην αντικατάσταση των αγορών από τον κρατικό σχεδιασμό.
Τέλος, η χρησιμοποίηση τρομοκρατικών ενεργειών για την επίτευξη πολιτικών στόχων είναι κάτι το οποίο θα καταδίκαζε απερίφραστα, χαρακτηρίζοντας τέτοιες ενέργειες ως «μπλανκισμό».
Για τον Ντεσάι, ο συνεχιζόμενος δυναμισμός τού καπιταλισμού στην αρχή του 21ου αιώνα είναι η εκδίκηση του Μαρξ απέναντι στους «μαρξιστές», απέναντι σε όλους αυτούς που προέβλεπαν με μηχανιστικό τρόπο την εξαφάνισή του.
Η ιδέα ότι ο καπιταλισμός, όσο διαρκούσε, ήταν προοδευτικός τρόπος παραγωγής του οποίου η αχαλίνωτη ανάπτυξη ήταν προτιμότερη από τις αντιδραστικές εναλλακτικές καταστάσεις λησμονήθηκε.
Τώρα έχει επιστρέψει εκδικητικά.
Ο καπιταλισμός έχει καταστεί πραγματικά παγκόσμιος και δεν έχει εξαντλήσει ακόμα τα όριά του.
Ο συγγραφέας προτείνει την επιστροφή στον Μαρξ για να κατανοήσουμε τη δυναμική του καπιταλισμού.
1 σχόλιο:
Ένα λινκ: στην εισαγωγή του βιβλίου του Desai [pdf].
Μια διόρθωση: Ο Μπλανκισμός δεν αφορά τον Louis Blanc, αλλά τον Louis Blanqui.
Επί της ουσίας: αν και ο Desai έχει δίκιο για τον μη-κρατισμό του Μαρξ (νομίζω ότι είχε στο νου του κάτι πιο κοντά σε αυτό εδώ), η επιχειρηματολογία είναι επιλεκτική: δεν αναφέρει την συγκίνηση και την αλληλεγγύη του Μαρξ για την Γαλλική Κομμούνα και ότι ο "ενθουσιασμός" του ΜΑρξ για τον ελεύθερο ανταγωνισμό είχε να κάνει με την πεποίθησή του ότι έτσι θα επιταχυνόταν η πτώση του καπιταλισμού (την οποία παρά τα όσα λέει ο Ντεσάι, ο Μαρξ είχε σαν στόχο). Απόσπασμα από το άρθρο του Μαρξ "Για το ζήτημα του Ελεύθερου εμπορίου":
"The question of Free Trade or Protection moves entirely within the bounds of the present system of capitalist production, and has, therefore, no direct interest for us socialists who want to do away with that system.
Indirectly, however, it interests us inasmuch as we must desire as the present system of production to develop and expand as freely and as quickly as possible: because along with it will develop also those economic phenomena which are its necessary consequences, and which must destroy the whole system: misery of the great mass of the people, in consequence of overproduction. This overproduction engendering either periodical gluts and revulsions, accompanied by panic, or else a chronic stagnation of trade; division of society into a small class of large capitalist, and a large one of practically hereditary wage-slaves, proletarians, who, while their numbers increase constantly, are at the same time constantly being superseded by new labor-saving machinery; in short, society brought to a deadlock, out of which there is no escaping but by a complete remodeling of the economic structure which forms it basis.
From this point of view, 40 years ago Marx pronounced, in principle, in favor of Free Trade as the more progressive plan, and therefore the plan which would soonest bring capitalist society to that deadlock. But if Marx declared in favor of Free Trade on that ground, is that not a reason for every supporter of the present order of society to declare against Free Trade? If Free Trade is stated to be revolutionary, must not all good citizens vote for Protection as a conservative plan?
If a country nowadays accepts Free Trade, it will certainly not do so to please the socialists. It will do so because Free trade has become a necessity for the industrial capitalists. But if it should reject Free Trade and stick to Protection, in order to cheat the socialists out of the expected social catastrophe, that will not hurt the prospects of socialism in the least. Protection is a plan for artificially manufacturing manufacturers, and therefore also a plan for artificially manufacturing wage laborers. You cannot breed the one without breeding the other."
Άρα η υποστήριξή του ήταν *τακτική* - και δεν αφορά το σήμερα. Άλλωστε ο ιστορικισμός του Μαρξ (οι άχρηστες βαλίτσες από τον Χέγκελ) του επέτρεπε να κάνει την εξίσωση προώθηση του καπιταλισμού = προώθηση της τελικής νίκης του προλεταριάτου. Αυτή η αισιοδοξία, ξέρουμε πια ότι ήταν αβάσιμη.
Δημοσίευση σχολίου