Το σύστημα συντάξεων της Ολλανδίας

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΩΜΑΝΙΑ*


1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Το Σύστημα Συντάξεων της Ολλανδίας μπορεί να χαρακτηριστεί μικτό: σ' αυτό εμπεριέχεται ένα διανεμητικού χαρακτήρα (κύρια σύνταξη) και ένα κεφαλαιοποιητικό (επαγγελματική σύνταξη) τμήμα. Η κρατική σύνταξη καταβάλλεται σε όλους, ενώ η επαγγελματική σύνταξη καλύπτει μόνον όσους απασχολούνται σε εξαρτημένη εργασία.

Ο συνολικός πραγματικός δείκτης αναπλήρωσης των μισθών από τις δυο αυτές συντάξεις (δημόσια κι επαγγελματική) φτάνει στο 70%. Πρέπει, όμως, να παρατηρηθεί ότι ο ρόλος των επαγγελματικών συντάξεων ολοένα και διευρύνεται στην Ολλανδία.

Σήμερα, τα Ταμεία Επαγγελματικής Σύνταξης, στην Ολλανδία, καλύπτουν πέντε εκατομμύρια απασχολούμενους και διαχειρίζονται το τεράστιο ποσόν των 450 δισ. ευρώ (153,337 τρισ. δρχ.). Επισημαίνεται ότι το ποσόν αυτό ισοδυναμεί με το 120% του ετήσιου ΑΕΠ της Ολλανδίας, ενώ υπολογίζεται ότι το 2040 τα αποθεματικά των ταμείων της επαγγελματικής σύνταξης θα καλύπτουν το 195% του ολλανδικού ΑΕΠ. Την πραγματική έννοια των μεγεθών αυτών μπορούμε να αντιληφθούμε αν θυμηθούμε ότι το ελληνικό Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης στο σύνολό του (κλάδοι κύριας και επικουρικής σύνταξης, κλάδος υγείας και κλάδος πρόνοιας) έχει αποθεματικά που μόλις φτάνουν το 12,5% του ετήσιου ελληνικού ΑΕΠ.

2. Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗ

Καλύπτει όχι μόνο τους μισθωτούς, αλλά όλους τους κατοίκους της Ολλανδίας, ασχέτως επαγγελματικής ειδικότητας ή εισοδηματικής κατηγορίας και εγγυάται ένα βασικό ποσό σύνταξης.

Η δικαιούμενη (βασική) σύνταξη είναι σταθερή για όλους (fixed sum) και καταβάλλεται κάθε μήνα αποκλειστικώς από την Ολλανδική Τράπεζα Κοινωνικής Ασφάλισης.

Για τη θεμελίωση του δικαιώματος στην πλήρη βασική σύνταξη ο δικαιούχος οφείλει να διαμένει στην Ολλανδία από την ηλικία των 15 μέχρι την ηλικία των 65 ετών. Για κάθε χρόνο απουσίας του δικαιούχου εκτός Ολλανδίας αφαιρείται από το ποσόν της πλήρους βασικής σύνταξης ένα τμήμα ίσο με το 2% αυτού.

Το ποσόν της βασικής σύνταξης συνδέεται με το εκάστοτε ισχύον ύψος του κατώτατου μισθού. Στην περίπτωση που ο συνταξιούχος είναι παντρεμένος δικαιούται το 100%, ενώ εάν ζει μόνος δικαιούται το 70% του κατώτατου μισθού. Τα αντίστοιχα ποσά μεταφράζονται σε 370.000 περίπου δραχμές για το ζευγάρι κατά μήνα (επί 12 μήνες) και σε 260.000 περίπου δραχμές κατά μήνα (επί 12 μήνες) για το μονήρη συνταξιούχο.

Το ολλανδικό σύστημα της δημόσιας ( κύριας) σύνταξης είναι διανεμητικό (pay-as-you-go) σύστημα: οι καταβαλλόμενες από τους εν ενεργεία ασφαλισμένους (παρούσα γενεά) εισφορές (19,5% επί των εισοδημάτων τους) χρησιμοποιούνται για την εξόφληση των συντάξεων των ήδη συνταξιούχων (παρελθούσα γενεά), στο πλαίσιο της αλληλεγγύης των γενεών (δια-γενεακή αλληλεγγύη).

Το σύστημα προβλέπει την περίπτωση που το δικαιούμενο, βάσει των ετών διαμονής και ασφάλισης στην Ολλανδία, ποσόν της δημόσιας (βασικής) σύνταξης, προσαυξημένο με τυχόν υφιστάμενα εισοδήματα του συνταξιούχου από άλλες πηγές, δεν επαρκεί για να καλύψει το ελάχιστο όριο διαβίωσης του δικαιούχου. Σ' αυτήν την περίπτωση, ο συνταξιούχος μπορεί να ζητήσει από το κράτος την καταβολή σ' αυτόν προσθέτου, προνοιακού χαρακτήρα, επιδόματος, ικανού να καλύψει, προστιθέμενο στο άθροισμα των ποσών της βασικής του σύνταξης και των τυχόν υφιστάμενων, από άλλες πηγές, εισοδημάτων, το ελάχιστο όριο διαβίωσης.

Παρά το ότι το σύστημα της δημόσιας σύνταξης λειτουργεί στην Ολλανδία αποτελεσματικά, ανταποκρινόμενο, με πληρότητα, στον κοινωνικό ρόλο του, η αυξημένη ευαισθησία για τη διασφάλιση και της μελλοντικής βιωσιμότητας και αποτελεσματικότητάς του οδήγησε στην ψήφιση, το 1998, σχετικού νόμου, με τον οποίο προβλέφθηκε η ενίσχυση του συστήματος από τα φορολογικά έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού, με τη σύσταση ειδικού αποταμιευτικού λογαριασμού. Με τα συσσωρευόμενα ήδη από το 1998, στον ειδικό αυτό λογαριασμό κονδύλια, προγραμματίζεται η αντιμετώπιση των πρόσθετων επιβαρύνσεων του συστήματος που προβλέπεται να παρουσιαστούν περί το έτος 2020, λόγω των δημογραφικών πιέσεων (αύξηση προσδόκιμου επιβίωσης, μείωση γεννήσεων). Είναι σαφές ότι για την Ελλάδα ακόμη και η απλή ενημέρωση για έναν παρόμοιο τρόπο σκέψης, πρόβλεψης και έγκαιρης αντιμετώπισης των δυσχερειών τού (όχι άμεσου, μάλιστα) μέλλοντος μόνο σε θλιβερές συγκρίσεις και αναφορές μπορεί να οδηγήσει.

3. ΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ

Σε αντίθεση με τη δημόσια σύνταξη, που αποτελεί, όπως αναλύθηκε πιο πάνω, ευθύνη της πολιτείας, οι επαγγελματικές συντάξεις αποτελούν ευθύνη και αρμοδιότητα των κοινωνικών εταίρων, δηλαδή των εργατικών συνδικάτων και των εργοδοτικών οργανώσεων.

Καλύπτουν το 91% των απασχολούμενων με σχέση εργασίας (στοιχεία 2001) και εκτιμάται ότι σήμερα οι επαγγελματικές συντάξεις αντιπροσωπεύουν το 40%, περίπου, των εισοδημάτων των συνταξιούχων, έναντι του 50% των ίδιων εισοδημάτων, που καλύπτεται από τη δημόσια (κύρια) σύνταξη. Σύμφωνα, μάλιστα, με τις υπάρχουσες προβλέψεις, οι επαγγελματικές συντάξεις θα αποτελούν, στο ορατό μέλλον, το 50% ή ακόμη και το 60% των συνολικών εισοδημάτων των συνταξιούχων.

Η θέσπιση και λειτουργία του θεσμού των επαγγελματικών συντάξεων θεωρείται, στην Ολλανδία, τμήμα των εργασιακών σχέσεων και η χορηγούμενη (επαγγελματική) σύνταξη αντιμετωπίζεται ως μισθός εν αναστολή. Γι' αυτό και καθιερώνεται με Συλλογική Σύμβαση Εργασίας, που υπογράφεται μεταξύ των εργατικών συνδικάτων και των οργανώσεων των εργοδοτών.

Ο νόμος «περί συντάξεων», όμως, προβλέπει δύο υποχρεωτικά προαπαιτούμενα, που πρέπει να πληρούν όλες οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας κατά τη συγκρότηση οποιασδήποτε επαγγελματικής σύνταξης:

Πρώτον, τα σχηματιζόμενα κεφάλαια δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν από την επιχείρηση για την αντιμετώπιση δικών της ταμιακών αναγκών και

Δεύτερον, το συνταξιοδοτικό πρόγραμμα της επαγγελματικής σύνταξης είναι πλήρως κεφαλαιοποιητικό και συνεπώς, οδηγεί στη χρηματοδότηση ενός σημαντικού τμήματος του συνολικού ολλανδικού συνταξιοδοτικού συστήματος.

Η επαγγελματική σύνταξη μπορεί να θεσπισθεί τόσο σε κλαδικό όσο και σε επιχειρησιακό επίπεδο. Σήμερα λειτουργούν 86 ταμεία επαγγελματικής σύνταξης σε επίπεδο κλάδου και 812 ταμεία σε επίπεδο συγκεκριμένης επιχείρησης.

Τα ταμεία επαγγελματικής σύνταξης λειτουργούν με την ευθύνη των κοινωνικών εταίρων (εργατικών συνδικάτων και εργοδοτικών οργανώσεων) που συμμετέχουν ισομερώς στη διοίκησή τους.

Η κυβέρνηση δεν μπορεί να παρέμβει χωρίς την προηγούμενη γνώμη των κοινωνικών εταίρων. Ο ρόλος τής πολιτείας περιορίζεται στη μέριμνα διευκόλυνσης των κοινωνικών εταίρων με την ικανοποίηση των αξιώσεών τους και στην προστασία του δημοσίου συμφέροντος σε ειδικές περιπτώσεις (π.χ. ίση, μεταχείριση ανδρών και γυναικών, νομοθέτηση υποχρεωτικών κανόνων για τη σώφρονα διαχείριση της περιουσίας των ταμείων κ.λπ.).

Στην επαγγελματική σύνταξη ισχύει (και μάλιστα, από το 1940) η αρχή της υποχρεωτικότητας. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, ο υπουργός Κοινωνικών Υποθέσεων και Απασχόλησης μπορεί, έπειτα από σχετική αξίωση των κοινωνικών εταίρων, να καταστήσει, με απόφασή του, υποχρεωτική τη συμμετοχή στο κλαδικό ταμείο επαγγελματικής σύνταξης όλων των εργοδοτών και όλων των απασχολούμενων στον αντίστοιχο τομέα ή κλάδο της οικονομίας. Η υποχρεωτικότητα αναφέρεται και περιλαμβάνει ακόμη και τους μη οργανωμένους στις αντίστοιχες συνδικαλιστικές ή εργοδοτικές οργανώσεις απασχολούμενους ή εργοδότες.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ είναι επιστημονικός σύμβουλος ΙΝΕ - ΓΣΕΕ/ ΑΔΕΔΥ.